Het Rotterdamse Hofpleinviaduct heet in de volksmond de Hofbogen. Het was ooit de trotse drager van de eerste elektrische trein in Nederland, tussen Rotterdam en Den Haag, en is nu deels ingericht als park en boomgaard. De inrichting als park is naar een ontwerp van Bureau ZUS en uitgevoerd door Binder Groenprojecten in opdracht van Hofbogen bv. De dakboeren van de DakAkker tekenen voor het beheer en de verdere ontwikkeling.

De Hofbogen werden aangelegd tussen 1904 en 1908 in opdracht van de Zuid-Hollandse Elektrische Spoorweg Maatschappij. Het eerste stuk van dit 28,5 km lange elektrische spoor naar Den Haag loopt dwars door de 19e-eeuwse wijken Agniesebuurt, Bergpolder en het Liskwartier. Het treinlijntje liep van het Hofplein in Rotterdam langs de Bergweg richting Schiebroek, Rodenrijs, Berkel, Pijnacker, Nootdorp en Voorburg richting Den Haag en Scheveningen. Voor veel Rotterdammers was het de poort naar het strand en de zee. Rijen badgasten stonden er in de weekenden te wachten op de trein.

Uniek kunstwerk
Het Hofpleinviaduct was een voor die tijd uniek kunstwerk. Nooit eerder bouwde men een ‘luchtspoor’ met een 1,9 km lange overspanning van gewapend beton. Het kopstation was een uitbundig art nouveau-gebouw met het beroemde Rotterdamse café Loos als bruisend middelpunt. Het station en café brandden af tijdens het bombardement op Rotterdam en werden nooit meer in hun oude glorie hersteld. In 1953 werd een nieuw, modern ogend station geopend naar het ontwerp van de toenmalige spoorbouwmeester Sybold van Ravesteyn.

De laatste trein
In 2002 werden de stations en het viaduct aangewezen als rijksmonument en op maandag 16 augustus 2010 vertrok de laatste trein richting Den Haag. Het viaduct verpauperde flink, nog voor de sluiting van de lijn. De bogen onder het viaduct kwamen in gebruik als opslag- en werkplaatsen die niet altijd pasten bij de buurten die het viaduct doorkruiste. De Hofbogen worden ook wel het langste bedrijfsgebouw van Rotterdam genoemd. Om de verpaupering en overlast te keren, kochten woningcorporaties Havensteder en Vestia het viaduct aan en richtten samen de werkmaatschappij Hofbogen bv op. Het doel was het gebouw in haar oude glorie te herstellen als onderdeel van de totale gebiedsontwikkeling. Startende, trendy, creatieve bedrijven zoals designers, retailers en horecaondernemers werden uitgenodigd om zich in de Hofbogen te vestigen. Het Bergwegstation (het tweede Rotterdamse station) werd opgeknapt en medio 2016 verhuurd aan een aantrekkelijk Italiaans restaurant. Het viaduct en haar nieuwe gebruikers dragen dan ook in grote mate bij aan de revitalisering van de wijken op haar 1,9 km lange traject. De strategie van beide woningcorporaties bleek de juiste.

Hofline
De grote wens van veel Rotterdammers is dat het viaduct ook een groene rol gaat spelen. Naast het langste gebouw zou het ook het langste park van de stad kunnen worden. Een ‘Hofline’ naar voorbeelden als de massa’s toeristen trekkende 2,3 km lange Highline in New York of de 4,7 km lange Promenade Plantée (Coulée Verte) in Parijs?

Unieke plek
Op de plek waar ooit het startpunt van de eerste elektrische trein was, werd een begin gemaakt met dit langste park. De Rotterdamse landschapsarchitecten van Bureau ZUS (Zones Urbaines Sensibles) maakten in opdracht van de Hofbogen bv een ontwerp voor het dak van het voormalige station en werkten met Binder Groenprojecten samen aan de realisatie. In juni 2017 zal het nieuwe park voor het publiek worden geopend tijdens de Rotterdamse Dakendagen en zal het semiopenbaar worden.
‘Bij de aanlanding van de Luchtsingel wordt het ontwerp gerealiseerd dat zowel plek moet bieden aan evenementen als kleinschalige initiatieven. De vergroening van het dak zorgt voor een unieke plek om te picknicken of te wandelen met een magnifiek stedelijk uitzicht’, zo omschrijft Elma van Boxel van Bureau ZUS het plan.

Kleurvakken
Het gaat om 2.980 m2 oppervlakte, het voormalige kopspoor, waarvan 400 m2 gras, 150 fruitbomen en -struiken zoals appel, peer, walnoot, vlier- en aalbes, zwarte en bosbessen, kers en kweepeer en een mengsel van heem waarin meer dan 70 soorten bloemrijke kruidenvegetatie werden verwerkt. Opvallend aan het ontwerp van Bureau Zus zijn de natuurlijk kleurvlakken: roze, blauw, geel, rood en wit. Een uitdaging voor de hovenier! Voor de blauwe vlakken koos Binder voor heem met bloemrijke kruiden zoals beemdooievaarsbek, gewone ossentong, grote tijm, korenbloem, knoopkruid en vogelwikke. De rode vakken werden onder andere ingevuld met uiteraard de grote klaproos, ruige anjer, aardaker, knoopkruid, zomeradonis, rode klaver en pekanjer. De gele vlakken met gele akkerviooltjes, echt bitterkruid, vlaksbekjes en andere, de roze vlakken met aardakker, borstelkrans, hazenpootje, reigersbekje, zeepkruid en wilde marjolein. De witte vlakken kregen onder andere een mengsel met avondkoekoeksbloem, duizendblad, glad walstro, grijskruid, witte klaver en witte kodde. “Binder heeft met deze bijzondere toepassing van aanleg en beheer van kruidenrijke vegetaties de Heem Natuurprijs 2016 gewonnen“. Volgens de juryleden (Peter Lubbers van Buro Lubbers, Titia Wolterbeek van de Vlinderstichting en Roel ter Horst van gemeente Utrechtse Heuvelrug) verdiende Binder de eerste prijs vooral vanwege de hoge mate waarin het bedrijf met de betrokken partijen heeft samengewerkt. Het heeft laten zien niet alleen over vaktechnische bekwaamheid te beschikken, maar ook intermenselijk zijn mannetje te staan – iets wat in het hedendaagse ondernemen een steeds grotere rol speelt. 

Dakgaard
De dakboer en de vrijwilligers van de DakAkker op het Schieblock (aan de overzijde van de Schiekade) adopteerden een deel van het bijna 3.000 m2 grote groenproject. Het deel met de fruitbomen werd Dakgaard gedoopt en de stadsboeren gingen voortvarend aan de slag met het beheer en een beheerplan dat in samenwerking met Binder Groenprojecten en de Hofbogen bv. wordt opgezet. ‘Deze integrale samenwerking van realisatie naar beheer met meerdere stakeholders vergroot de baten en waarden van de fysieke ingrepen. Er ontstaat een positieve impact op, onder andere, sociale en economische aspecten die op en rond de Dakgaard en het station Hofplein van belang zijn’, aldus Rob Luyk van Binder Groenprojecten. De Dakgaard wordt komend jaar ook een plek waar een deel van de dakbijen van de DakAkker komen te staan in een nieuwe bijenstand. Net als de producten van de DakAkker zal het fruit van de Dakgaard worden geleverd aan de diverse restaurants in de Hofbogen en omgeving.

Kinderen van basisscholen bezoeken nu wekelijks de DakAkker om te leren over groene daken, gezond voedsel, bijen en waterberging. De Dakgaard biedt de schoolkinderen een nieuwe leerlocatie. Een nieuwe plek waar ze samen met de dakboeren aan de slag kunnen en veel kunnen leren over stadslandbouw in de praktijk. Niet minder belangrijk zijn de effecten op het sociaal gedrag en het leren zorgzaam te zijn voor je omgeving. Wat je verzorgt, groeit!

De Dakgaard wordt een nieuwe aanwinst en groene attractie in Rotterdam met een grote waarde voor haar directe omgeving. Niet alleen op het gebied van vastgoed, maar juist ook sociaal gezien. De bewoners uit de naastliggende buurt krijgen er immers een prachtige groene plek bij waar ze zelf ook aan de slag kunnen gaan. Door deze aanpak van ontwerp, realisatie en duurzaam beheer hebben de partners op een bijzondere en effectieve wijze invulling gegeven aan een unieke plek in de stad. Natuur en de stad en fysieke en sociale belangen zijn verweven. Dat resulteert in impact en veerkrachtigere steden.

Dit artikel verscheen eerder in vakblad Groen. Klik hier voor meer informatie over dit maandblad.
Dit artikel is geschreven door Emile van Rinsum, directeur van het Rotterdams Milieucentrum en co-founder van de DakAkker en Dakgaard. emile.vanrinsum@nullrotterdamsmilieucentrum.nl